مرجع مسجد غدیر مشهد

امامزاده حمیده و رشیده خاتون در شهر دُرچه که مسجد غدیر بلوار معلم مشهد در جوار محدوه رسمی جنوب غربی اصفهان و در ۱۲ کیلومتری راس این شهر جای‌دارد،واقع گردیده است .
در کنار آرامستان و گلزار شهدای درچه شهرستان خمینی شهر بنا شده در ۳ کیلومتری این شهرستان و در کنار کلانتری ۱۴ این شهرستان دو امامزاده در یک بقاع به اسم های امامزادگان رشیده خاتون و حمیده خاتون مدفونند.

نسب این دو بانوی محترمه سازه به داستان و نظریه بزرگان محل به امام موسی بن جعفر (ع) میرسد. در ضلع شرقی گلزار شهدای درب امامزاده و گورستان اطرافش، آستان مقدس مسجد غدیر فلاحی مشهد امامزاده حمیده و رشیده خاتون جای دارد. این دو خواهر، دختران امام موسی‌ کاظم (ع) میباشند که هنگامی زیر ستم خلافت بغداد قرار میگیرند، در پی امام زمانشان، یعنی امام رضا (ع) راهی کشور‌ایران میشوند و در‌این حوزه‌ جانشان را از دست می دهند.

بنای فعلی در واقع چهار‌مین سازه و معماری مقبره و ساخت‌و‌ساز امامزاده است. او‌لین حرم این امامزاده که مقبره خشتی با حیاط کوچکی بوده در واپسین نقشه معماری آن در سال ۱۳۷۰ تخریب و بنای تازه با تحت بنای ۱۲۵۰ متر روی مقبره ساخته شد که اکنون نیز ادامه داراست. گنبدش را از متاع آهن و خشت و به‌شکل دوپوش سازه مسجد بابا غدیر مشهد کرده‌اند. طول گنبد از سطح زمین ۲۸ متر میباشد. بارگاه فعلی را به‌مدل بقعه حضرت سید‌الشهدا و به‌شکل شش‌گوش ساخته‌اند و آن را در سال ۱۳۸۷ نصب کرده‌اند. بالای هر ردیف و ذیل گنبد بارگاه را با گچ مقرنس‌کاری کرده‌اند. ولی نوسازی آن هم‌چنان ادامه دارااست.نقره کاری های روی بارگاه هنوز به انگیزه فراهم نشدن نقره و طلاکوب نصب نگردیده میباشد.

در نزدیکی بارگاه ۱۲ ردیف به قطر یک متر و به طول ۹ متر وجود داشته که بالای آن و پایین گنبد به طور مقرنس کچ بری شد‌ه‌است. تالار های همسایه امامزاده نیز حالا در چنگ کاشی کاری است.تالار همسایه این دو امامزاده بزرگوار نیز مزار و مدفن دو شهید زمان تامین مقدس با ‌اسم‌های سید محمد موسوی و سید احمد موسوی میباشد مسجد بابا قدرت مشهد که هرروزه زائران متعددی را به‌سمت خودشان جذب می‌نمایند.

قاعده وطرح زیرین مسجد در جمهوری اسلامی ایران، صورت مسجد غدیر بلوار معلم مشهد چهار گوش دارا‌هستند که متضمن تصور استحکام، استقرارو ایستایی بوده و نمودگار زمین میباشد، که در ابتدا به صورت مدور گنبد منتهی میگردد که دایره بوده و نشان اسمان و قداست عوالم متعال میباشد.
این ساختار چهار گوش ودایره در مسجد اهل ایران، و نهایتاً ترفیع و سوق نگاه به نقطه پایان گنبد، مبین گرانقدر تامل و تغییر و تحول نظام ومرتبه میباشد، یعنی گذار از زمین به عرش و از نقض به کمال و از متناهی به لایتناهی، مناسبات متقابل بین روحانیت فقید فوقانی، که آدم مشتاق آن میباشد و زمین جسمانی که و در آن سکنی دارااست، اینگونه ذکر مسجد غدیر فلاحی مشهد میگردد.
در آیگاه مسجد اهل ایران از خارج تا باطن میانسرای آن دارنده یک منزلت بندی فضایی یا این که سلسله مراتب میباشد.
در آغاز یک فضای گشوده به اسم “واشـدگاه” یا این که “پیشگاه” مسجد میباشد که به پیشخان می پیوندند.
“پیشخان”، فضای کبیر جلوی سردر مسجد اهل ایران میباشد.
بعد”درگاه” مسجد یا این که به عبارتی فضای ذیل سردر میباشد که با یک”کنه”سرپوشیده می‌گردد.
از درگاه که بگذریم به “هشت” یا این که “هشتی” و آنگاه به “دالان” می رسیم و این دالان مارا به “میانسرای” مسجد می‌رساند. در بخش اعظمی از مسجدها نمی قدرت یک راست از هشتی به میانسرا رسید و بایستی از دو ” دالان ” در دو سوی آن سپری شد. به‌این سیرتکامل به فضای باطن مسجد احترام نهاده میگردد.
در شرایطی‌که وضوخانه مساجد کشور‌ایران در پیشگاه آن نباشد، در کنار دالان که هشتی را به میانسرا می‌رساند، مکان میگیرد.
در حال حاضر به میانسرا می‌رویم. در چهار نمای آن حیاط هایی فی مابین هر پهلو میبینیم که مطرح ترین آن‌ها، ایوانی میباشد که در راستای محراب میباشد و به “مقصـوره” شیوه داراست. این مسجد بابا غدیر مشهد تراس “پیشان” اسم داراست. گاه این تراس به عبارتی مقصوره مسجد می‌شود.
در بیشتر جاها، مقصوره دارنده یک گنبدخانه در پشت شبستان میباشد.
در کنار و در دو سوی گنبدخانه ها، گاه شبستان ردیف دار بوده که به آن “چهل ردیف” میگویند و یا این که “تنبی” بوده میباشد.
تنبی تالارهای کشیده و بی ردیف بوده که دیوارهای بلندی داشته گاه در کنار گنبدخانه، مکان ویژه ای به اسم “کناره” برای افرادی که همسایه و کناره نشین مسجد می شدند، ساخته می گردیده است.
کناره، محرابی ویژه خـودش داشته و مکان کوچکی بوده که با یک “دارآفرین” یا این که “نرده” از شبستان مستقل گردیده است.
در مساجد کشور‌ایران خلال محراب اساسی، چند محراب در قسمت های دیگر آن و حتی روی ردیف ها با گچ یا این که سنگ مطرح ترین حیاط مسجد به شبستان رو به قبله رویه می‌یابد.
به این سیرتکامل راستای محراب و قبله از نمای میانسرای مسجد به طور کامل پر‌نور میباشد.
در برخی مساجد کشور ایران مسجد بابا قدرت مشهد که شبستانی میباشد و گنبد ندارد، محراب در شیستان چهلستونی مکان میگیرد.

امامزاده حمزه دلیجان به یقین همسایه فرزند عون بن علی مسجد غدیر بلوار معلم مشهد بن ابی طالب(علیه السلام) میباشد.کیفیت کشف حرم متبرکه امامزاده حمزه(علیه السلام) به‌این تفصیل میباشد: درزمان حضورحضرت عبدالعظیم(علیه السلام) درایران سیدجلیل القدری بدین ناحیه عزیمت نموده و مدفن این بزرگواران را برای عامه مردم آشکارمی سازد و با ورود به سرداب از وجود پیکرمقدس امامزاده حمزه(علیه السلام) و سی بدن از شهدای یار و همدم وی خبرمیدهد این دستور تا سال ۱۳۳۶سینه به سینه آورده شده تا اینکه با دستبرد سارقین به حرم و ترک نمودن سقف سرداب این واقعیت مجددا بر همگان آشکار میشود در سال ۱۳۷۲ هجری خورشیدی در طی مرمت سازه به صورت اعجاز آسایی با پیکرسپید مسجد غدیر فلاحی مشهد و محکمی پوشیده گردیده روبرو می‌شوند که پیکر مطهر وی بعد از رویت امام آدینه فرمان‌دار مسئولین اوقاف و پزشک معالج متفاوت مجددا با احترام به خاک امانت گردیده و این رخداد نیز موجب ارادت هرچه بیشتر عموم بدین بزرگوار میشود.

این حرم مدفن حضرت حمزه بن عون بن علی ابن ابیطالب مسجد بابا غدیر مشهد و سی بدن از یاران باوفای وی است.آستانه امامزاده حمزه(علیه السلام) دربخش مرکزی شهرستان دلیجان، دهستان جاسب، روستای کروگان، در دامان کوه کنار رویه واقع شد‌ه‌است.بنای باستانی ساختمان حرم شبیه برجی نمودار میباشد که از بیرون به صورت مضلع، البته سوای نبش سازه کرده‌‌اند و در فیض شبیه برجی میباشد که جدار آن از سنگ و گچ نهاد شده و سوای حیاط است مدل آن به اثر ها قرن ها نخستین زمان اسلامی (امویان وعباسیان) مجاورت میباشد. در میانه حرم مرقدی با بدنه سفیدکاری گردیده وجود دارااست که جلوی آن ضریحی مشبک نصب گردیده است.مقبره دارنده گنبدی دوپوش است و نمای فرنگی گنبد و دوگلدسته کاشیکاری گردیده‌است مسجد بابا قدرت مشهد در باطن بقاع در زیرسقف گچبری هایی وجود داراست.

مسجد لطف الله یکی مسجدهای تاریخی کشور‌ایران و شناخته مسجد غدیر بلوار معلم مشهد گردیده شهر اصفهان میباشد که در روزگار صفویه سازه شد‌ه‌است. این مسجد در ضلع شرقی میدان نقش عالم و مقابل عمارت خوب قاپو و در همسایگی مسجد امام واقع گردیده است و شاهکاری از معماری و کاشی کاری قرن یازدهم هجری و تاثیر تصویب‌ گردیده در فهرست اثرها ملی کشور‌ایران میباشد.

ایجاد کرد مسجد روحانی مسجد غدیر فلاحی مشهد لطف الله در سال ۱۰۱۱ هجری قمری به امر فرمان روا عباس اولیه و به منظـور تجلیل از جایگاه روحانی لطف الله شروع شد و بعداز ۱۸ سال عملیات ساختمانی و تزئینات آن در سال ۱۰۲۸ هجری قمری تمام شد. ابعاد مسجد لطف الله به اسم ملا فتح الله شناخته شد و آن گاه از آنجایی که به مجتهد اعلم یا این که مرجع پیروی، صدر یا این که صدرالعلما گفته می‌شد به اسم مسجد صدر معروف شوید البته امروزه به به عبارتی اسم اول خویش شناخته می‌شود. له
مسجد روضه خوان لطف الله مسجد بابا غدیر مشهد از نگاه هندسی دارنده هندسه کار کشته و ادغام بندی احجام، ناکامی، تقارن، عدم وضوح و اختراع در نقشه و پلان است.
معمار مسجد روحانی لطف الله، با احاطه بدون نقص خویش بر دانش هندسه و شیوه های عملی کاربردی آن، به طریق ای ماهرانه پلان و موقیعـت اجـزای ساختمان را نسبت بـه یکدیگر تهیه کرده و با استعمال از نسبت طلایی، هارمونی دیده نوازی را میـان اجـزا بـرقـرار کـرده میباشد.
معمار مسجد روحانی لطف الله، گنبدی تک پوش ساخته که قطر بیرونی آن ۲۲ متر و بلندی آن ۳۲ متر میباشد و در ذیل گنبدخانه، با فایده گیری از فیل پوش هایی، کناره های فضای مربعی به ندرت هشت پهلو و بعد از آن به دایره تبدیل مسجد بابا قدرت مشهد میگردد و در فراز گنبد قرار می‌گیرد

کاشی کاری و اسلوب معماری مسجد گوهرشاد به قدری مسجد غدیر بلوار معلم مشهد دقیق و زیباست که با تیتر شاهکار معماری اهل ایران در زمان ی تیموری شهره گشته است و از نوع مساجد کلاسیک و چهار ایوانی میباشد.مسجد گوهرشاد مشهدقوام الدین با نگاه بر قبلی مسجدی با دو ابتکار عمل ویژه در آن زمان سازه ایجاد کرد.

او‌لین نوآوری مناره های مسجد گوهرشاد میباشد که از روی زمین برمی خیزیند و خیر از روی ایوان.

دومی اختراع در زمینه‌ی گنبد مسجد گوهرشاد می باشد. گنبد مسجد گوهرشاد مغایر مساجد دیگر که بر روی گنبد منزل ی چهارگوش تاسیس می‌شوند، بر روی ایوانی مستطیل صورت تاسیس مسجد غدیر فلاحی مشهد شده است.

مسجد گوهرشاد مشهدهنگام نظاره بر بنای مسجد دیده به طور مجازی به سمت بالا کشیده می‌گردد و سازه بلندتر به لحاظ می رسد؛ این امر به انگیزه نحوه ی تاسیس مناره های آن است. همینطور نحوه ی ساخت گنبد های آن موجب گردیده در میان حیاط و گنبدخانه مسافت ای به وجود نیاید و این امر موجب گردیده فضای بیشتری در مشت نمازگزاران قرار گیرد.مسجد گوهرشاد مشهدطول صحن مسجد گوهرشاد حدود ۵۶٫۱۳ متر و پهنا ۵۱٫۱۸ متر میباشد. به صورت کلی مسجد گوهرشاد حدود ۲۸۷۳ مترمربع مسجد بابا غدیر مشهد مساحت داراست. ایوان‌های مجلل و مرتفع در اضلاع مسجد به قرینه ی یکدیگر ایجاد شده است.مسجد گوهرشاد مشهدیکی از خصوصیت های دارای اهمیت دیگر بنای مسجد گوهرشاد، آرایش سازه می باشد. به جز در پایین نیم گنبد که با گچ سپید پوشیده گردیده و پایین گنبد که نگارگری گردیده‌است، مجموع نمای بیرونی با کاشی معرق پوشید گردیده‌است. در سراسر تراس مقصوره یا این که جنوبی، کتیبه ای مو جود می باشد که به خط ثلث بسیار زیبای بایسنقر میرزا که فرزند گوهرشاد آغا و شاهرخ می باشد، مکتوب گشته، اسم گوهرشاد نیز بر روی این کتیبه درج شده هست؛ تاریخ نگارش این کتیبه ی بسیار خوشگل به سال 821 هجری قمری گشوده میشود.مسجد گوهرشاد مشهدمسجد گوهرشاد به جهت موقوفات بسیار و نزدیک با آرامگاه علی بن موسی الرضا از مهم مسجد بابا قدرت مشهد ‌ترین و شلوغ‌ ترین مسجدهای جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود، به نحوی که بعضا آن را پربازدیدترین مسجد در کشور‌ایران میدانند.

حالت تاریخی امامزاده سید سلیمان فخرآباد مطابق آنچه در مسجد غدیر بلوار معلم مشهد حوالی مشاهده می گردد به دیرین ترین بنائ تاریخی دارای اسم و رسم میباشد وبه اواخر قرن سوم بر میشود.آثارهایی که در حوزه‌ وجود دارااست عمدتا به فرصت صفویه وابستگی دارااست. لذا مرقد مطهر از دیرین ترین اثر ها تاریخی بشمار می رود و چند گزینه بازسازی شده و تغییراتی انجام یافته که آماری در دسترس وجود ندارد. ولی از برخی نوشته های سابق بدست آمده اینگونه استنباط می شود که‌این حرم از قدیم الایام آیتم دقت سلاطین بوده میباشد. چنانکه در گزینش خادم باشی و متولی امامزاده دستوری از مظفرالدین فرمان روا که فرد سید جبرائیل را مرقوم مسجد غدیر فلاحی مشهد داشته اند در مشت هست.

همینطور امضاء و ممهور طومار ای به وسیله علمای ایران بزرگ و عراق بر طبق بازسازی بقاع و واجب بودن احترام حضرت بر مردم مسلمین مکتوب گشته میباشد. در کتاب های مشجّرالکشاف فی اصول معمولی الاشراف، تخفة الارهام، لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب ة الشجرة المبارکه فی انساب الطالبیه و الفخری فی انساب الطالبییّن، لنفحه المنبریة الاصیلی، تهذیب الانساب، مشاهد العلویین فی تتمّه الطالبییّن،التذکره انساب المطهره،عمدهالطالب فی انساب آل ابی طالب، یادگارهای یزد وچند کتاب دارای اعتبار مسجد بابا غدیر مشهد دیگری نامی از امامزاده سید سلیمان (ع) بیان شده و نسب آن را مشخص و معلوم نموده اند که از اولاد امام موسی کاظم (ع) هستند و خویش حضرت نیز فرزندی به اسم حمزه داشته و وی نیز فرزندی به اسم یوسف که تداوم نسل سلیمان از اوست.

براساس مکتوب از مشهد مقدس انگیزه مسافرت حضرت سید سلیمان (ع) را اینگونه نوشته اند که او در بلخ معاش میکرده، آغاز به شیراز هجرت کرده وبعدا به دلیل شهیدشدن پسر عمویش به اسم عبّاس بن اسحاق المهلوس بن اسحاق بن الامام موسی الکاظم (ع) در آذربایجان جهت زیارت مرقد وی به آنجا هجرت و به خواهش همسایه حیطه در آنجا به یادماندنی گردیده‌است .

از تاریخ وفات وی اطلاعی در مشت وجود ندارد (علیرغم اینکه فعالیتهای انجام شده که هنوز تحقیق ادامه داراست)ولی احتمال توانا می رود که در نصفه ویّل قرن پنجم هجری وفات یافته و در مسجد بابا قدرت مشهد این جا (فخرآباد) به خاک ودیعه گردیده که بعدا شیعه ها بر رمز تربت وی مزاری سازه نموده و تا به امروز زیارتگاه اهل دل است .

این آیه بطور آشکار، به پا داشتن نماز را به عنوان میثاقی مسجد غدیر بلوار معلم مشهد معرفی کرده که از بنی اسرائیل، دوشادوش مسأله عبادت آفریدگار و خوبی به والدین گرفته شد‌ه‌است. که این خود بیانگر التفات نماز در شریعت حضرت موسی (علیه السلام) هست.

طبری در تعبیروتفسیر خود، قسم امام باقر (علیه السلام) را در زمینه ی این آیه نقل می‌کند که حضرت فرمود: یهود و منافقین، مردم را به اقامه‌ی نماز و دادن زکات امر می‌دادند ولی خود اعمال نمی‌دادند پس معبود فرمان داد به آنها که با مسلمانان تصدیق کننده‌ی رسول باشند و اقامه‌ی نماز کنند[11]

ضمن آیه‌ها، روایاتی نیز وجود دارد که بدین نوشته‌ی علمی اشاره دارند. در روایت آمده می باشد که معبود به موسی (علیه السلام) می‌فرماید: بر تو باد نماز! زیرا آن جایگاهی خاص نزد من داراست مسجد غدیر فلاحی مشهد و نزد من پیمانی محکم داراست. همین طور در خطابی دیگر به حضرت موسی (علیه السلام) دستور داده می گردد فی مابین مردم خود امامت نمازشان را به ذمه بگیرد: «ای موسی در نمازشان و آنچه اختلاف دارا‌هستند امام باش»[12] از اینرو می­اقتدار بهره گرفت که نماز در شریعت حضرت موسی نیز وجود داشته هست و دعا و نیایش وقت ها معینی داشته که براساس زمان‌های برگزاری مراسم عمومی قربانی در معبد تعیین می­شد‌ه‌است.[13]

نماز در دین مسیحیت
در زمینه ی حضرت مسیح علی پیامبرّنا و آله و علیه السلام آیاتی درسوره مریم، نشانگر اجرا این عبادت الهی، توسّط آنحضرت هست. خود حضرت عیسی(علیه السلام) فرمودند: «و اوصانی بالصلوة و الزکاة»[14] یعنی تولید کننده متعال من را به نماز سفارش کرده که نه تنها نماز بخوانم بلکه نماز را در جامعه بسط دهم.

حضرت مسیح (علیه السلام) در جای دیگر می‌فرمایند: درست به شما می گویم: چیزی به شرف آخرت رساننده‌تر و در عوض حوادث فقید امداد کننده­تر از نماز پیوسته نیست و چیزی به خدا مسجد بابا غدیر مشهد رحمان نزدیک‌تر از آن نیست. پس آنرا بپا دارید و بر آن بیفزائید، نسبت به هر شغل خیر که به آفریدگار نزدیک می­کند، باز نماز بدو نزدیکتر و برگزیده‌تر می‌باشد.[15]

دکتر احمد شلبی در کتاب خود می‌گوید: «مهم‌ترین عبادات نزد مسیحیان روزه و نماز است، البته محدوده‌ی آنها متفّق علیه نیست، بخش اعظمی از مسیحیان معتقدند که انتظامات و قانون در روزه و نماز از روی اراده می‌باشد نه اجباری. مسیحیان هفت نماز در روز و شب دارند که عبارتند از: نماز صبحگاهان (بکور) و نماز ساعت سوم و ششم و نهم و یازدهم و دوازدهم مسجد بابا قدرت مشهد و نیمه‌ی شب. و اهتمام و اعتنا آن‌ها به نماز، بیشتر از روزه هست و نماز، ترتیبی خاص ندارد.»

مقبره میر آرم کاشان در گذر سه سوک کوی پاقپان مسجد غدیر بلوار معلم مشهد واقع گردیده‌است. دارنده گنبد کاشی فیروزه‌ای مخروطی صورت است که سقف تحت گنبد با کاشی‌های معرق زیبایی تزیین یافته میباشد. روی قبر صندوق چوبی منبت کاری قرار گرفته که در کتیبه‌های دور و بر آن آیه ها قرآن با تاریخ ۹۷۸ هـ. ق کنده گردیده و در چوبی کنده کاری مقبره وابسته به قرن دهم هجری می ‌باشد.در جنب بارگاه سردابه‌ای میباشد که پنج پله به سمت موضعی که آن را قدمگاه می ‌گویند، ذیل می ‌رود. در آن جا چاه آبی مسجد غدیر فلاحی مشهد رنگ میباشد که دردمندان و ارباب حاجت با آب کشیدن از آن چاه تبرک می ‌جویند و شفا می ‌خواهند.

دیوار و سقف سردابه با نقش و نگارهای الوان تزیین یافته میباشد روی در خرد این سردابه اسم “گنجعلی” خوانده می ‌گردد که واقف آن بوده میباشد. متعلقات دیگر مقبره میر علامت را آقای الهیار پارسا به این سیرتکامل گستردن داده‌اند: این زیارتگاه مسجدی هم دارااست که مشهور میباشد به مسجد میر نماد منبر و دو لنگه درب آن، تاریخی میباشد. مسجد بابا غدیر مشهد مسجد میر آرم درب کهنه‌ای نیز داراست که یک آیه و اسم دوازده امام روی آن کنده گردیده و دو کتیبه هم ذیل لنگه‌های در میباشد که خوانده نمیشود. منبر مسجد نیز دارنده دو تبرک با نوشته‌هایی میباشد. مثلا مشاهیر مدفون درین مقبره یکی از روضه خوان ابوسعید امام آدینه میباشد و دیگری مسجد بابا قدرت مشهد حاج میرزا ابوالقاسم مجتهد میباشد.

تراس فضایی سرپوشیده میباشد که از یک یا این که دو مسجد غدیر بلوار معلم مشهد یا این که سه سو به خارج روش داراست و گشوده میباشد. خاستگاه تراس از مرز و بوم های اواسط دریاچه آرال و خزر دانسته گردیده است . از حیاط اتاق دار در کاخ های هخامنشی، اشکانی و ساسانی بسیار منفعت گرفته گردیده‌است. یک کدام از قدیمی ترین مساجد حیاط دار مسجد جامع تبریز میباشد.

الگوی چهارستونی که مسجد غدیر فلاحی مشهد در بی آلایش ترین شرایط مشمول یک پلان مربع با چهارستون در فضای میانی آن میباشد، در مقایسه با الگوهای تاریخی موجـود و الگوهای محتمل دیگر، تجهیزات و امکان های ویژه ای را برای پیاده سازی شبستان مساجد در مقیاس های مختلف ارائه می‌دهد

مسجد با شبستان تراس دار و گنبدخانه پشت تراس
این سر مشق را می اقتدار مسجد بابا غدیر مشهد موازی الگوی مساجد اهل ایران در حیث گرفت.

مفاهیم و کیفیات جان دار در طرح شبستان مسجد
برای مسجد بابا قدرت مشهد مثال مفاهیم مو جود در طرح شبستان مسجد دربرگیرنده موردها پایین میباشد:

مسجد، نام جای و در لغت به معنای مسجد غدیر بلوار معلم مشهد مکان سجده و عبادت است[1] و در اصطلاح، به مکانی گفته می گردد که رده عبادت و فروتنی هست. هر تعدادی واژه مسجد راجع‌به چهار دیواری خاصی به کار می‌رود که برای عبادت ساخته شده است، ولی در اسلام همه زمین، پاک و پاکیزه میباشد و می‌تواند سجده‌گاه و مسجد مؤمن قرار گیرد.
پیامبر اکرم(ص) در حدیثی پس از ذکر فضیلت مسجد الحرام و مسجد الأقصی، به ابوذر فرمود: «حیثما ادرکتک الصلاة فصلِّ و الأرض لک مسجد؛[2] هر جا وقت نماز رسید، به عبارتی جا نماز بخوان که سرتاسر زمین برای تو مسجد میباشد».
واژه و کلمه مسجد، با صیغه‌های گوناگون 29 توشه در قرآن به شغل رفته و در بیشتر موارد، خواسته مسجد الحرام است که تحت عنوان نخستین مسجد روی زمین شناخته و برای عبادت عموم ساخته شده است:
) إِنّ أَوّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلّذی بِبَکّةَ مُتوشهَکًا وَ هُدًى لِلْعالَمینَ(؛[3]
«اول منزل‌ای که برای عموم قرار داده شده است، منزل‌ای است در مکه که مایه برکت و هدایت برای جهانیان است».
مهمترین نقش مسجد، مرکزیت مسجد غدیر فلاحی مشهد بخشیدن به عبادت مسلمانان می باشد. مسجد محیطی، میباشد که آدم ناپاک نباید وارد آن شود و گوشه و کنار و زمین آن بایستی از هر سیرتکامل زشتی محفوظ باشد.
مسجد علاوه بر مرکزیت برای عبادت، محلی برای نشان دادن اتحاد و هماهنگی امّت و تمسّک جمعی به «حبل الله» چهت نیل به هدف ها الهی و انسانی، مرکزی برای حکومت و آن گاه، مکانی برای آموختن و تعلّم بود.
در این نوشته، سعی بر این می‌باشد که ضمن شناخت بیشتر با مقام و آداب مسجد، وظایف شخص در عوض مسجد و نقش مفید آن را در معاش تبیین کنیم و گامی برای رونق بیشتر مساجد برداریم. ان‌شاء الله
الف) منزلت مسجد
مسجد در تمدن اهل بیت(ع) مهمان‌منزل خداوند در زمین، مقام نزول خیرات و برکات آسمانی، منزل تدبیر و عبادت، عشق و محبت، صفا و صمیمیت، ایثار و عفو وبخشش، تجلی‌گاه فردوس در زمین و تفریح‌گاه موحّدان هست.[4]
نبی اکرم(ص)، در او‌لین گام برای تشکیل حکومت اسلامی، مسجد النبی را در مدینه اساس‌گذاری کرد که اول مقر علمی، سیاسی، اجتماعی و حکومتی اسلام به شمار آمد و تحت عنوان راءس یادگرفتن معارف اسلامی و آدم ‌سازی و راس حکومت و سیاست‌گذاری شناخته شد.
1. منزل معبود
آفریدگار متعال میفرماید:
)وَ أَنّ الْمَساجِدَ لِلّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللّهِ أَحَدًا([5]؛
«مساجد برای خداست. پس احدی را جز وی نخوانید»؛ یعنی همگی چیز در مساجد مسجد غدیر باباعلی پند مشهد برای خداست و مسجد بایستی مکان تبلیغ قیمت‌های الهی باشد.
فرستاده خداوند(ص) فرمود: «در تورات درج گردیده‌است که: منزل‌های اینجانب روی زمین، مساجد میباشند. آفرین به هر که خویش را در منزل‌اش پاکیزه نماید و آن گاه برای دیدارم به منزل‌ام بیاید. مطلع باشید بر صاحبخانه است که میهمان را گرامی دارااست؛ آنان که در تاریکی‌های شب به مساجد می‌روند، بشارت باد بر آنها به فروغ براق در روز قیامت».[6]
امام راستگو(ع) فرمود: «بر شما باد به رفتن به مساجد؛ چون مساجد، منزل‌های خدا در روی زمین می باشند. کسی که پاکیزه وارد آنها شود، خداوند او‌را از گناهانش منزه می‌نماید و او‌را در زمره زائران خودش می‌نویسد. پس در مساجد بسیار نماز و دعا بخوانید.[7]
در حدیث قدسی آمده است: «مساجد منزل‌های اینجانب در زمین می‌باشند. مساجد برای اهل عرش نورافشانی می‌نمایند؛ همان طور که ستارگان برای اهل زمین می‌درخشند».[8]
2. منزل پرهیزکاران
نبی معبود(ص) فرمود: «المَسجِد بَیتُ کُلِّ تَقیٍ؛[9]
«مسجد، منزل هر پرهیزکار می باشد».
در حدیث دیگر فرمود:
«مساجد، منزل پرهیزکاران میباشد و کسی که مسجد منزل‌اش باشد، خدا آسایش، متانت و عبور از صراط را برای وی ضمانت می‌نماید».[10]
3. منزل مؤمن
از رسول اکرم(ص) نقل گردیده‌است که فرمود: «المَسجِدُ بَیتُ کُلِّ مُؤمِنٍ؛[11] مسجد، منزل هر مؤمن می باشد».
4. جایگاه پیامبران
فرستاده گرامی(ص) فرمود: «المَساجِدُ مَجالسُ الأنبیاءِ؛[12] مساجد، رده پیامبران است».
5. برگزیدگان جای
پیامبر معبود(ص) فرمود: «خَیرُ البِقاعِ المَسجِدُ وَ شَرُّ البِقاعِ الأسواقُ؛[13] شایسته ترین جای ‌ها مسجد است و بدترین آنها بازار میباشد».
6. محبوب‌ترین جای
امام علی(ع) فرمود: «هر کس بخواهد به مسجد وارد گردد، با ادب و آرامش وارد شود؛ زیرا مساجد، منزل‌های پروردگار و دوستداشتنی‌ترین زمین‌ها نزد خداست و دوست داستنی‌ترین شخص پیش آفریدگار، کسی هست که نخستین از همگی وارد مسجد و پس از همگی، از آن بیرون گردد».[14]
فرستاده اکرم(ص) فرمود: «نشستن در مسجد برای اینجانب خوب از نشستن در بهشت میباشد؛ چون در بهشت خشنودی خودم فراهم می گردد و در مسجد خشنودی خدا به دست می‌آید».[15]
و در ذکر دیگری فرمود: «أَحبُّ البِلاد اِلَی اللهِ مَساجِدُها وَ أبغَضُ البِلادِ إِلَی اللهِ اَسواقُها؛[16] محبوب‌ترین جا پیش معبود مساجد، و مبغوض‌ترین زمین پیش پروردگار بازارها میباشند».
7. ساختن مسجد
از‌آنجا که مساجد در اسلام منزلت بسیار مهمی دارا هستند، بر ساختن و تعمیر مسجد تأکید متعددی گردیده است. پیامبر اکرم(ص) فرمود: «مَن بَنی مَسجِداً وَلَو مَفحَصَ قَطاةٍ بَنَی اللهُ لَهُ بَیتاً فی الجَنَّةِ؛[17] هر که مسجد بسازد، درصورتی که چه به اندازه خوابگاه مرغ سنگ‌خواره‌ای باشد، خداوند برای وی در پردیس منزل‌ای می‌سازد».
اما وقتی ساختن مسجد نفیس می باشد مسجد بابا غدیر مشهد و این همه اجر داراست که مقصود از ایجاد کرد آن، اعلای کلمه توحید و تبلیغ فرهنگ و تمدن اسلام ناب و مدرسه پیامبران و امامان معصوم(ع) باشد؛ ولی در صورتی غرض غیر الهی و شیطانی باشد، خیر فقط بها و ثوابی ندارد، بلکه تولیدکننده آن مؤاخذه شود. از این رو، خدا از اولین بانی مسجد در اسلام که مسجد قبا را ایجاد کرد، به این شکل خیال می‌نماید:
)لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التّقْوى‏ مِنْ أَوّلِ یَوْمٍ أَحَقّ أَنْ تَقُومَ فیهِ فیهِ رِجالٌ یُحِبّونَ أَنْ یَتَطَهّرُوا وَ اللّهُ یُحِبّ الْمُطّهِّرینَ(؛[18]
«مسجدی که از روز شروع مطابق زهدوتقوا سازه گردیده، سزاوارتر می باشد که در آن به نماز قیام کنی؛ زیرا در این مسجد عده ای میباشند که دوست دارا هستند تمیز و پاک شوند و خداوند پاکیزگان را دوست داراست».
البته پروردگار به افرادی که با هدف های دیگر مسجد ساختند، خیر تنها ثوابی نمی‌دهد، بلکه با آن ها به شدّت برخورد می‌نماید و آنان‌را منافق به شمار میاورد:
)وَ الّذینَ اتّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرارًا وَ کُفْرًا وَ تَفْریقًا بَیْنَ الْمُؤْمِنینَ وَ إِرْصادًا لِمَنْ حارَبَ اللّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَیَحْلِفُنّ إِنْ أَرَدْنا إِلاّ الْحُسْنى‏ وَ اللّهُ یَشْهَدُ إِنّهُمْ لَکاذِبُونَ( [19]؛
«منافقان افرادی‌اند که مسجدی ساختند به خواسته ضرر رساندن به رسول و مؤمنان و تقویت شرک و ایجاد کرد تفرقه دربین مؤمنان و کمین‌گاه برای عده ای که باایمان و پیامبرش جنگ کرده بودند، و آنان قسم خیال و خاطر می‌نمایند که نظری جز خیر نداشته‌ایم امّا خداوند سند می‌دهد که لاف می‌گویند».
بعد از آن پروردگار اضافه می‌نماید:
) لا تَقُمْ فیهِ أبداً(؛
«هیچ گاه در آن مسجد نماز اقامه مکن یا این که هرگز در آن مسجد نایست».
از این آیه ها بر می آید که «مسجدسازی» باید بر پایه ی تقوای الهی نهاد‌گذاری شود و هدف این باشد که آفریدگار در آنجا عبادت و تبارک داشته شود و محل اجتماع اشخاصی باشد که عشق دارا هستند به سوی آفریدگار جنبش نمایند و خویش را پاک و پاکیزه سازند و خودسازی نمایند و هدف ها الهی را در آنجا به ایفا درآورند. و مسجد بایستی مرکزی برای اجتماع و اتحاد مسلمانان باشد و عایدی اسلام و مسلمین در آن مورد دقت قرار گیرد، خیر اینکه محلّ باند‌بازی و تفرقه و ضرروزیان رساندن به مسلمانان و موجب بدبینی به معبود باشد و در آن شرک و الحاد و شرک تقویت گردد.
در آیه دیگر، قرآن صریحاً می فرماید:
)ما کانَ لِلْمُشْرِکینَ أَنْ یَعْمُرُوا مَساجِدَ اللّهِ پادشاهِدینَ عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ بِالْکُفْرِ نشانی مسجد غدیر باباعلی راهنمایی مشهد أُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمتاعُهُمْ وَ فِی النّارِ هُمْ خالِدُونَ([20]؛
«مشرکان را نرسد که مساجد خداوند را آباد نمایند، با آنکه خویش شاهد شرک خویشتن‌اند؛ چه اینکه اعمال آن ها بی‌اجز و فسخ است و خویش در دوزخ وجهنم جاودان‌اند».
آن‌گاه میفرماید: )إِنّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ اْلآخِرِ وَ أَقامَ الصّلاةَ وَ آتَى الزّکاةَ وَ لَمْ یَخْشَ إِلاّ اللّهَ فَعَسى‏ أُولئِکَ أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَآئینَ[21](؛
«مسجدهای خداوند را فقط کسی آباد می‌نماید که به پروردگار و روز جزا ایمان دارد، نماز به پا نماید، زکات دهد و جز از معبود نترسد. باشد که آنها از هدایت یافتگان باشند».
گروهی از مفسران معتقدند که منظور، عمران ظاهری وجود ندارد بلکه این کلمه و واژه بر عمران معنوی نیز دلالت دارد که به عبارتی آباد نگاه‌داشتن مساجد و حضور در آن ها برای ادای نماز و شغل های سودمند است؛ چنان که میبدی در تفسیرش گفته میباشد: «عمارت مسجد، وارد شدن و نشستن در آن میباشد و به قولی، بالا بردن بنای مسجد و پسندیده کردن آن و به قولی عمارت مسجد، عبادت کردن، نماز خواندن و طواف در آن است».[22] آیت الله مکارم شیرازی نیز می فرماید: «آیه مضمون‌ وسیعی دارااست و کلیه کارها را شامل میشود».[23] زمخشری نیز بعداز نقل هر دو حیث از فرستاده اکرم(ص) نقل می‌نماید که آفریدگار فرمود: «إِنَّ بُیوتی فی ألارضِ المَساجِدَ، وَ أنَّ زُوّاری فیها عُمّارُها؛[24] مساجد، منزل‌های اینجانب در زمین می‌باشند و بین آبادکنندگان مساجد، همانا ملاقات کنندگان اینجانب قرار دارند».
8. آبادی معنوی مساجد
روزی پیامبر خداوند(ص) خطاب مسجد بابا قدرت مشهد به ابوذر فرمود: «در تعمیر و آبادانی مساجد تلاش کن که اجر آن از حوزه‌ پروردگار، پردیس هست».
ابوذر پرسید: مساجد را چه‌گونه آباد کنیم؟
نبی(ص) فرمود: «در مساجد با صدای بلند صحبت نگویید، سخن فسخ و سخن خطا نزنید و دادوستد و دادوستد نکنید. ای اباذر! تا در مسجد هستی، تلاش کن یاوه و بیهوده نگویی و در شرایطی که این چندین فرمان را رعایت نکردی، روز قیامت جز خویشتن را سرزنش و ملامت نکن».[25]
امام راستگو(ع) از نبی اکرم(ص) نقل می‌نماید که فرمود: «زیرا خدا والا و گران قدر ببیند که اهل یک آبادی (شهر یا این که روستا) در نافرمانی وی زیاده‌روی کرده‌اند، البته میان آنها سه بدن مسلمان (حقیقی و واقعی) می‌باشد، خطاب فرماید: «ای گناه‌کاران و اشخاصی که از دستور‌های اینجانب راز برتافته‌اید! چنانچه در بین شما مؤمنانی نبودند که با یکدیگر کریم و مهربان‌اند و با نمازگزاردنشان، زمین و مساجد من را آباد می‌گردانند، و در سحرگاهان استغفار می‌نمایند، عذابم را بر شما فرود می‌آوردم».
مرحوم نوری در تحت حدیث سابق الذکر می‌نویسد: «حدیث در این مضمون‌ رزرو مسجد غدیر باباعلی راهنمایی مشهد صراحت دارد که خواسته از عمران مساجد، دایر نگاه‌داشتن آن ها بوسیله نماز، دعا، خاطر معبود، خواندن قرآن و جز اینهاست، خیر تعمیر و ترمیم سقف و دیوار آن».[26]
یک نکته
گاهی انسان نمی‌تواند در مسجد حضور یابد و به دلایلی می بایست فریضه نماز را در منزل بجا آورد. از این رو، در اسلام سفارش شده است که اتاقی را برای نماز و سر و نیاز تخصیص دهد؛ همانگونه که امروزه نمازخانه‌هایی را در اداره ها، هواپیماها و .... تخصیص داده‌اند. امام درستگو(ع) در طومار‌ای به فردی به اسم مسمع نوشت: «دوست دارم که یکی از اتاق‌های منزلت را مسجد قرار دهی».[27] آن حضرت در حدیث دیگری فرمود: «علی(ع) در خانه خویش اتاقی را که خیر خرد بود و خیر گران قدر، منحصر نمازش قرار داده بود».[28]
اما پر‌نور است که‌این فرمان نباید موجب خواهد شد که بشر حضور کمتری در مساجد پیدا نماید. از این‌رو، بر حضور در مساجد همگانی، به خصوص مساجدی که خصوصیت خاص دارند، بسیار تأکید و اجر‌های متعددی برای نماز خواندن در در آن‌ها بیان شده می‌باشد.
9. آثار رفتن به مسجد
امام صادق(ع) فرمود: «اینجانب مَشی إلی المَسجِدِ، لَم یَضَع رِجلَهُ عَلی رَطبٍ وَلا یابِسٍ إلاّ سَبّحَت لَهُ الارضُ إلی الأرضینَ السابِعةَ؛[29] هر کس به طرف مسجد گام بردارد، پایش را بر خیس و کم آبی نمی‌گذارد، جز آنکه زمین تا طبقه هفتمش برای وی تسبیح می‌گوید».
فرستاده اکرم(ص) فرمود: «بشارت باد بر افرادی که در ظلمت شب به طرف مساجد میروند به نوری که در روز قیامت برای آنان پیدا می شود».[30]
در ذکر دیگری فرمود: «هر که برای کمپانی در نماز جماعت به مسجدی رود، برای هر قدمی که بر میدارد، هفتاد هزار حسنه برایش نوشته خواهد شد و به به عبارتی اندازه درجاتش بالا رود و در صورتیکه در آن موقتی بمیرد، معبود هفتاد هزار فرشته بگمارد که در قبرش به دیدار وی فرایند و انیس تنهایی وی باشند و تا‌هنگامیکه برانگیخته گردد، برایش آمرزش بخواهند».[31]
10. حضور در مسجد
رسول اکرم(ص) به ابوذر فرمود: «ای اباذر! مادامی که تو در مسجد هستی، خدا در مقابل هر نفسی که می کشی، یک رتبه در پردیس به تو عطا می‌نماید و ملائکه بر تو سلام می‌فرستند و برای تو برای هر نفس در مسجد، ده حسنه می‌نویسند و ده گناه از تو تمیز می‌نمایند».[32]
و در حدیث دیگری فرمود: در مسجد به انتظار نماز نشستن، عبادت است، مگر آنکه حدثی از وی راز زند ». پهنا شد: ای نبی معبود! حدث چیست؟ فرمود: «غایب بودن کردن».[33]
11. اجر نماز در مسجد
رسول اکرم(ص) فرمود: «نماز در مسجد اینجانب (مسجد النبی(ص)) پیش معبود، مساوی ده هزار نماز در مساجد دیگر میباشد، مگر در مسجد الحرام که نماز در آن، مساوی صد هزار رکعت می باشد».[34]
امیرمؤمنان(ع) فرمود: «اجر نماز در بیت‌المقدس، معادل هزار رکعت نماز می‌باشد و نماز در مسجد اعظم (جامع)، موازی صد نماز می باشد و نماز در مسجد محله و خویشان ،اجر 25 رکعت نماز را دارااست و در مسجد بازار، دوازده موازی نماز می‌باشد و نماز در منزل، به اندازه یک نماز اجر دارد».[35]
حضرت امام خمینی(ره) میفرماید:
«در شرع مقدس اسلام بسیار سفارش گردیده‌است که نماز را در مسجد بخوانند و بهتر از تمامی مسجدها، مسجد الحرام می باشد و بعد از آن مسجد پیامبر اسلام(ص)، آن گاه مسجد کوفه، آن گاه مسجد بیت المقدس، آن گاه مسجد جامع هر شهر و آن گاه مسجد محله و بعداز مسجد محله، مسجد بازار هست».
و سپس می فرماید: «زیاد رفتن به مسجد و رفتن به مسجدی که نمازگزار شماره تلفن مسجد غدیر باباعلی راهنمایی مشهد ندارد، مستحب است و همسایه مسجد در‌صورتی‌که عذری نداشته باشد، مکروه هست در غیر مسجد نماز بخواند».[36]
12. بی‌توجهی به مسجد
در حدیثی از نبی اکرم(ص) آمده هست که فرمود: «لا صَلاةَ لِجارِ المَسجِد إلاّ فی المَسجدِ؛[37] نمازی برای اهالی مسجد وجود ندارد، مگر در مسجد».
در حدیث دیگر فرمود: «هر که در مسجد ندای نماز را بشنود و بدون انگیزه از آن بیرون شود، منافق است، مگر اینکه قصد بازگشت داشته باشد».[38]
امام امت(ره) فرموده است: «مستحب میباشد بشر با هر که در مسجد حاضر نمیشود، طعام نخورد و در امور با وی مشورت کردن نکند و اهالی وی نشود و از وی زن نگیرد و به وی زن ندهد».[39]
و از امام درستگو(ع) اورده شده که فرمود: «مساجد از همسایگانش که آن را زیارت نکردند، نزد معبود گلایه کردند. آفریدگار به آن‌ها وحی کرد: به عزت و جلالم عهد و پیمان که نمازشان را نپذیرم و عدل و داد آنها را در بین عموم آشکار نسازم و عفو اینجانب به آنها نرسد و در بهشتم در مجاورت خود قرارشان ندهم».[40]