مسجد، نام جای و در لغت به معنای مسجد غدیر بلوار معلم مشهد مکان سجده و عبادت است[1] و در اصطلاح، به مکانی گفته می گردد که رده عبادت و فروتنی هست. هر تعدادی واژه مسجد راجعبه چهار دیواری خاصی به کار میرود که برای عبادت ساخته شده است، ولی در اسلام همه زمین، پاک و پاکیزه میباشد و میتواند سجدهگاه و مسجد مؤمن قرار گیرد.
پیامبر اکرم(ص) در حدیثی پس از ذکر فضیلت مسجد الحرام و مسجد الأقصی، به ابوذر فرمود: «حیثما ادرکتک الصلاة فصلِّ و الأرض لک مسجد؛[2] هر جا وقت نماز رسید، به عبارتی جا نماز بخوان که سرتاسر زمین برای تو مسجد میباشد».
واژه و کلمه مسجد، با صیغههای گوناگون 29 توشه در قرآن به شغل رفته و در بیشتر موارد، خواسته مسجد الحرام است که تحت عنوان نخستین مسجد روی زمین شناخته و برای عبادت عموم ساخته شده است:
) إِنّ أَوّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلّذی بِبَکّةَ مُتوشهَکًا وَ هُدًى لِلْعالَمینَ(؛[3]
«اول منزلای که برای عموم قرار داده شده است، منزلای است در مکه که مایه برکت و هدایت برای جهانیان است».
مهمترین نقش مسجد، مرکزیت مسجد غدیر فلاحی مشهد بخشیدن به عبادت مسلمانان می باشد. مسجد محیطی، میباشد که آدم ناپاک نباید وارد آن شود و گوشه و کنار و زمین آن بایستی از هر سیرتکامل زشتی محفوظ باشد.
مسجد علاوه بر مرکزیت برای عبادت، محلی برای نشان دادن اتحاد و هماهنگی امّت و تمسّک جمعی به «حبل الله» چهت نیل به هدف ها الهی و انسانی، مرکزی برای حکومت و آن گاه، مکانی برای آموختن و تعلّم بود.
در این نوشته، سعی بر این میباشد که ضمن شناخت بیشتر با مقام و آداب مسجد، وظایف شخص در عوض مسجد و نقش مفید آن را در معاش تبیین کنیم و گامی برای رونق بیشتر مساجد برداریم. انشاء الله
الف) منزلت مسجد
مسجد در تمدن اهل بیت(ع) مهمانمنزل خداوند در زمین، مقام نزول خیرات و برکات آسمانی، منزل تدبیر و عبادت، عشق و محبت، صفا و صمیمیت، ایثار و عفو وبخشش، تجلیگاه فردوس در زمین و تفریحگاه موحّدان هست.[4]
نبی اکرم(ص)، در اولین گام برای تشکیل حکومت اسلامی، مسجد النبی را در مدینه اساسگذاری کرد که اول مقر علمی، سیاسی، اجتماعی و حکومتی اسلام به شمار آمد و تحت عنوان راءس یادگرفتن معارف اسلامی و آدم سازی و راس حکومت و سیاستگذاری شناخته شد.
1. منزل معبود
آفریدگار متعال میفرماید:
)وَ أَنّ الْمَساجِدَ لِلّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللّهِ أَحَدًا([5]؛
«مساجد برای خداست. پس احدی را جز وی نخوانید»؛ یعنی همگی چیز در مساجد مسجد غدیر باباعلی پند مشهد برای خداست و مسجد بایستی مکان تبلیغ قیمتهای الهی باشد.
فرستاده خداوند(ص) فرمود: «در تورات درج گردیدهاست که: منزلهای اینجانب روی زمین، مساجد میباشند. آفرین به هر که خویش را در منزلاش پاکیزه نماید و آن گاه برای دیدارم به منزلام بیاید. مطلع باشید بر صاحبخانه است که میهمان را گرامی دارااست؛ آنان که در تاریکیهای شب به مساجد میروند، بشارت باد بر آنها به فروغ براق در روز قیامت».[6]
امام راستگو(ع) فرمود: «بر شما باد به رفتن به مساجد؛ چون مساجد، منزلهای خدا در روی زمین می باشند. کسی که پاکیزه وارد آنها شود، خداوند اورا از گناهانش منزه مینماید و اورا در زمره زائران خودش مینویسد. پس در مساجد بسیار نماز و دعا بخوانید.[7]
در حدیث قدسی آمده است: «مساجد منزلهای اینجانب در زمین میباشند. مساجد برای اهل عرش نورافشانی مینمایند؛ همان طور که ستارگان برای اهل زمین میدرخشند».[8]
2. منزل پرهیزکاران
نبی معبود(ص) فرمود: «المَسجِد بَیتُ کُلِّ تَقیٍ؛[9]
«مسجد، منزل هر پرهیزکار می باشد».
در حدیث دیگر فرمود:
«مساجد، منزل پرهیزکاران میباشد و کسی که مسجد منزلاش باشد، خدا آسایش، متانت و عبور از صراط را برای وی ضمانت مینماید».[10]
3. منزل مؤمن
از رسول اکرم(ص) نقل گردیدهاست که فرمود: «المَسجِدُ بَیتُ کُلِّ مُؤمِنٍ؛[11] مسجد، منزل هر مؤمن می باشد».
4. جایگاه پیامبران
فرستاده گرامی(ص) فرمود: «المَساجِدُ مَجالسُ الأنبیاءِ؛[12] مساجد، رده پیامبران است».
5. برگزیدگان جای
پیامبر معبود(ص) فرمود: «خَیرُ البِقاعِ المَسجِدُ وَ شَرُّ البِقاعِ الأسواقُ؛[13] شایسته ترین جای ها مسجد است و بدترین آنها بازار میباشد».
6. محبوبترین جای
امام علی(ع) فرمود: «هر کس بخواهد به مسجد وارد گردد، با ادب و آرامش وارد شود؛ زیرا مساجد، منزلهای پروردگار و دوستداشتنیترین زمینها نزد خداست و دوست داستنیترین شخص پیش آفریدگار، کسی هست که نخستین از همگی وارد مسجد و پس از همگی، از آن بیرون گردد».[14]
فرستاده اکرم(ص) فرمود: «نشستن در مسجد برای اینجانب خوب از نشستن در بهشت میباشد؛ چون در بهشت خشنودی خودم فراهم می گردد و در مسجد خشنودی خدا به دست میآید».[15]
و در ذکر دیگری فرمود: «أَحبُّ البِلاد اِلَی اللهِ مَساجِدُها وَ أبغَضُ البِلادِ إِلَی اللهِ اَسواقُها؛[16] محبوبترین جا پیش معبود مساجد، و مبغوضترین زمین پیش پروردگار بازارها میباشند».
7. ساختن مسجد
ازآنجا که مساجد در اسلام منزلت بسیار مهمی دارا هستند، بر ساختن و تعمیر مسجد تأکید متعددی گردیده است. پیامبر اکرم(ص) فرمود: «مَن بَنی مَسجِداً وَلَو مَفحَصَ قَطاةٍ بَنَی اللهُ لَهُ بَیتاً فی الجَنَّةِ؛[17] هر که مسجد بسازد، درصورتی که چه به اندازه خوابگاه مرغ سنگخوارهای باشد، خداوند برای وی در پردیس منزلای میسازد».
اما وقتی ساختن مسجد نفیس می باشد مسجد بابا غدیر مشهد و این همه اجر داراست که مقصود از ایجاد کرد آن، اعلای کلمه توحید و تبلیغ فرهنگ و تمدن اسلام ناب و مدرسه پیامبران و امامان معصوم(ع) باشد؛ ولی در صورتی غرض غیر الهی و شیطانی باشد، خیر فقط بها و ثوابی ندارد، بلکه تولیدکننده آن مؤاخذه شود. از این رو، خدا از اولین بانی مسجد در اسلام که مسجد قبا را ایجاد کرد، به این شکل خیال مینماید:
)لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التّقْوى مِنْ أَوّلِ یَوْمٍ أَحَقّ أَنْ تَقُومَ فیهِ فیهِ رِجالٌ یُحِبّونَ أَنْ یَتَطَهّرُوا وَ اللّهُ یُحِبّ الْمُطّهِّرینَ(؛[18]
«مسجدی که از روز شروع مطابق زهدوتقوا سازه گردیده، سزاوارتر می باشد که در آن به نماز قیام کنی؛ زیرا در این مسجد عده ای میباشند که دوست دارا هستند تمیز و پاک شوند و خداوند پاکیزگان را دوست داراست».
البته پروردگار به افرادی که با هدف های دیگر مسجد ساختند، خیر تنها ثوابی نمیدهد، بلکه با آن ها به شدّت برخورد مینماید و آنانرا منافق به شمار میاورد:
)وَ الّذینَ اتّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرارًا وَ کُفْرًا وَ تَفْریقًا بَیْنَ الْمُؤْمِنینَ وَ إِرْصادًا لِمَنْ حارَبَ اللّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَیَحْلِفُنّ إِنْ أَرَدْنا إِلاّ الْحُسْنى وَ اللّهُ یَشْهَدُ إِنّهُمْ لَکاذِبُونَ( [19]؛
«منافقان افرادیاند که مسجدی ساختند به خواسته ضرر رساندن به رسول و مؤمنان و تقویت شرک و ایجاد کرد تفرقه دربین مؤمنان و کمینگاه برای عده ای که باایمان و پیامبرش جنگ کرده بودند، و آنان قسم خیال و خاطر مینمایند که نظری جز خیر نداشتهایم امّا خداوند سند میدهد که لاف میگویند».
بعد از آن پروردگار اضافه مینماید:
) لا تَقُمْ فیهِ أبداً(؛
«هیچ گاه در آن مسجد نماز اقامه مکن یا این که هرگز در آن مسجد نایست».
از این آیه ها بر می آید که «مسجدسازی» باید بر پایه ی تقوای الهی نهادگذاری شود و هدف این باشد که آفریدگار در آنجا عبادت و تبارک داشته شود و محل اجتماع اشخاصی باشد که عشق دارا هستند به سوی آفریدگار جنبش نمایند و خویش را پاک و پاکیزه سازند و خودسازی نمایند و هدف ها الهی را در آنجا به ایفا درآورند. و مسجد بایستی مرکزی برای اجتماع و اتحاد مسلمانان باشد و عایدی اسلام و مسلمین در آن مورد دقت قرار گیرد، خیر اینکه محلّ باندبازی و تفرقه و ضرروزیان رساندن به مسلمانان و موجب بدبینی به معبود باشد و در آن شرک و الحاد و شرک تقویت گردد.
در آیه دیگر، قرآن صریحاً می فرماید:
)ما کانَ لِلْمُشْرِکینَ أَنْ یَعْمُرُوا مَساجِدَ اللّهِ پادشاهِدینَ عَلى أَنْفُسِهِمْ بِالْکُفْرِ نشانی مسجد غدیر باباعلی راهنمایی مشهد أُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمتاعُهُمْ وَ فِی النّارِ هُمْ خالِدُونَ([20]؛
«مشرکان را نرسد که مساجد خداوند را آباد نمایند، با آنکه خویش شاهد شرک خویشتناند؛ چه اینکه اعمال آن ها بیاجز و فسخ است و خویش در دوزخ وجهنم جاوداناند».
آنگاه میفرماید: )إِنّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ اْلآخِرِ وَ أَقامَ الصّلاةَ وَ آتَى الزّکاةَ وَ لَمْ یَخْشَ إِلاّ اللّهَ فَعَسى أُولئِکَ أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَآئینَ[21](؛
«مسجدهای خداوند را فقط کسی آباد مینماید که به پروردگار و روز جزا ایمان دارد، نماز به پا نماید، زکات دهد و جز از معبود نترسد. باشد که آنها از هدایت یافتگان باشند».
گروهی از مفسران معتقدند که منظور، عمران ظاهری وجود ندارد بلکه این کلمه و واژه بر عمران معنوی نیز دلالت دارد که به عبارتی آباد نگاهداشتن مساجد و حضور در آن ها برای ادای نماز و شغل های سودمند است؛ چنان که میبدی در تفسیرش گفته میباشد: «عمارت مسجد، وارد شدن و نشستن در آن میباشد و به قولی، بالا بردن بنای مسجد و پسندیده کردن آن و به قولی عمارت مسجد، عبادت کردن، نماز خواندن و طواف در آن است».[22] آیت الله مکارم شیرازی نیز می فرماید: «آیه مضمون وسیعی دارااست و کلیه کارها را شامل میشود».[23] زمخشری نیز بعداز نقل هر دو حیث از فرستاده اکرم(ص) نقل مینماید که آفریدگار فرمود: «إِنَّ بُیوتی فی ألارضِ المَساجِدَ، وَ أنَّ زُوّاری فیها عُمّارُها؛[24] مساجد، منزلهای اینجانب در زمین میباشند و بین آبادکنندگان مساجد، همانا ملاقات کنندگان اینجانب قرار دارند».
8. آبادی معنوی مساجد
روزی پیامبر خداوند(ص) خطاب مسجد بابا قدرت مشهد به ابوذر فرمود: «در تعمیر و آبادانی مساجد تلاش کن که اجر آن از حوزه پروردگار، پردیس هست».
ابوذر پرسید: مساجد را چهگونه آباد کنیم؟
نبی(ص) فرمود: «در مساجد با صدای بلند صحبت نگویید، سخن فسخ و سخن خطا نزنید و دادوستد و دادوستد نکنید. ای اباذر! تا در مسجد هستی، تلاش کن یاوه و بیهوده نگویی و در شرایطی که این چندین فرمان را رعایت نکردی، روز قیامت جز خویشتن را سرزنش و ملامت نکن».[25]
امام راستگو(ع) از نبی اکرم(ص) نقل مینماید که فرمود: «زیرا خدا والا و گران قدر ببیند که اهل یک آبادی (شهر یا این که روستا) در نافرمانی وی زیادهروی کردهاند، البته میان آنها سه بدن مسلمان (حقیقی و واقعی) میباشد، خطاب فرماید: «ای گناهکاران و اشخاصی که از دستورهای اینجانب راز برتافتهاید! چنانچه در بین شما مؤمنانی نبودند که با یکدیگر کریم و مهرباناند و با نمازگزاردنشان، زمین و مساجد من را آباد میگردانند، و در سحرگاهان استغفار مینمایند، عذابم را بر شما فرود میآوردم».
مرحوم نوری در تحت حدیث سابق الذکر مینویسد: «حدیث در این مضمون رزرو مسجد غدیر باباعلی راهنمایی مشهد صراحت دارد که خواسته از عمران مساجد، دایر نگاهداشتن آن ها بوسیله نماز، دعا، خاطر معبود، خواندن قرآن و جز اینهاست، خیر تعمیر و ترمیم سقف و دیوار آن».[26]
یک نکته
گاهی انسان نمیتواند در مسجد حضور یابد و به دلایلی می بایست فریضه نماز را در منزل بجا آورد. از این رو، در اسلام سفارش شده است که اتاقی را برای نماز و سر و نیاز تخصیص دهد؛ همانگونه که امروزه نمازخانههایی را در اداره ها، هواپیماها و .... تخصیص دادهاند. امام درستگو(ع) در طومارای به فردی به اسم مسمع نوشت: «دوست دارم که یکی از اتاقهای منزلت را مسجد قرار دهی».[27] آن حضرت در حدیث دیگری فرمود: «علی(ع) در خانه خویش اتاقی را که خیر خرد بود و خیر گران قدر، منحصر نمازش قرار داده بود».[28]
اما پرنور است کهاین فرمان نباید موجب خواهد شد که بشر حضور کمتری در مساجد پیدا نماید. از اینرو، بر حضور در مساجد همگانی، به خصوص مساجدی که خصوصیت خاص دارند، بسیار تأکید و اجرهای متعددی برای نماز خواندن در در آنها بیان شده میباشد.
9. آثار رفتن به مسجد
امام صادق(ع) فرمود: «اینجانب مَشی إلی المَسجِدِ، لَم یَضَع رِجلَهُ عَلی رَطبٍ وَلا یابِسٍ إلاّ سَبّحَت لَهُ الارضُ إلی الأرضینَ السابِعةَ؛[29] هر کس به طرف مسجد گام بردارد، پایش را بر خیس و کم آبی نمیگذارد، جز آنکه زمین تا طبقه هفتمش برای وی تسبیح میگوید».
فرستاده اکرم(ص) فرمود: «بشارت باد بر افرادی که در ظلمت شب به طرف مساجد میروند به نوری که در روز قیامت برای آنان پیدا می شود».[30]
در ذکر دیگری فرمود: «هر که برای کمپانی در نماز جماعت به مسجدی رود، برای هر قدمی که بر میدارد، هفتاد هزار حسنه برایش نوشته خواهد شد و به به عبارتی اندازه درجاتش بالا رود و در صورتیکه در آن موقتی بمیرد، معبود هفتاد هزار فرشته بگمارد که در قبرش به دیدار وی فرایند و انیس تنهایی وی باشند و تاهنگامیکه برانگیخته گردد، برایش آمرزش بخواهند».[31]
10. حضور در مسجد
رسول اکرم(ص) به ابوذر فرمود: «ای اباذر! مادامی که تو در مسجد هستی، خدا در مقابل هر نفسی که می کشی، یک رتبه در پردیس به تو عطا مینماید و ملائکه بر تو سلام میفرستند و برای تو برای هر نفس در مسجد، ده حسنه مینویسند و ده گناه از تو تمیز مینمایند».[32]
و در حدیث دیگری فرمود: در مسجد به انتظار نماز نشستن، عبادت است، مگر آنکه حدثی از وی راز زند ». پهنا شد: ای نبی معبود! حدث چیست؟ فرمود: «غایب بودن کردن».[33]
11. اجر نماز در مسجد
رسول اکرم(ص) فرمود: «نماز در مسجد اینجانب (مسجد النبی(ص)) پیش معبود، مساوی ده هزار نماز در مساجد دیگر میباشد، مگر در مسجد الحرام که نماز در آن، مساوی صد هزار رکعت می باشد».[34]
امیرمؤمنان(ع) فرمود: «اجر نماز در بیتالمقدس، معادل هزار رکعت نماز میباشد و نماز در مسجد اعظم (جامع)، موازی صد نماز می باشد و نماز در مسجد محله و خویشان ،اجر 25 رکعت نماز را دارااست و در مسجد بازار، دوازده موازی نماز میباشد و نماز در منزل، به اندازه یک نماز اجر دارد».[35]
حضرت امام خمینی(ره) میفرماید:
«در شرع مقدس اسلام بسیار سفارش گردیدهاست که نماز را در مسجد بخوانند و بهتر از تمامی مسجدها، مسجد الحرام می باشد و بعد از آن مسجد پیامبر اسلام(ص)، آن گاه مسجد کوفه، آن گاه مسجد بیت المقدس، آن گاه مسجد جامع هر شهر و آن گاه مسجد محله و بعداز مسجد محله، مسجد بازار هست».
و سپس می فرماید: «زیاد رفتن به مسجد و رفتن به مسجدی که نمازگزار شماره تلفن مسجد غدیر باباعلی راهنمایی مشهد ندارد، مستحب است و همسایه مسجد درصورتیکه عذری نداشته باشد، مکروه هست در غیر مسجد نماز بخواند».[36]
12. بیتوجهی به مسجد
در حدیثی از نبی اکرم(ص) آمده هست که فرمود: «لا صَلاةَ لِجارِ المَسجِد إلاّ فی المَسجدِ؛[37] نمازی برای اهالی مسجد وجود ندارد، مگر در مسجد».
در حدیث دیگر فرمود: «هر که در مسجد ندای نماز را بشنود و بدون انگیزه از آن بیرون شود، منافق است، مگر اینکه قصد بازگشت داشته باشد».[38]
امام امت(ره) فرموده است: «مستحب میباشد بشر با هر که در مسجد حاضر نمیشود، طعام نخورد و در امور با وی مشورت کردن نکند و اهالی وی نشود و از وی زن نگیرد و به وی زن ندهد».[39]
و از امام درستگو(ع) اورده شده که فرمود: «مساجد از همسایگانش که آن را زیارت نکردند، نزد معبود گلایه کردند. آفریدگار به آنها وحی کرد: به عزت و جلالم عهد و پیمان که نمازشان را نپذیرم و عدل و داد آنها را در بین عموم آشکار نسازم و عفو اینجانب به آنها نرسد و در بهشتم در مجاورت خود قرارشان ندهم».[40]
مسجد، نام جای و در لغت به معنای مسجد غدیر بلوار معلم مشهد مکان سجده و عبادت است[1] و در اصطلاح، به مکانی گفته می گردد که رده عبادت و فروتنی هست. هر تعدادی واژه مسجد راجعبه چهار دیواری خاصی به کار میرود که برای عبادت ساخته شده است، ولی در اسلام همه زمین، پاک و پاکیزه میباشد و میتواند سجدهگاه و مسجد مؤمن قرار گیرد.
پیامبر اکرم(ص) در حدیثی پس از ذکر فضیلت مسجد الحرام و مسجد الأقصی، به ابوذر فرمود: «حیثما ادرکتک الصلاة فصلِّ و الأرض لک مسجد؛[2] هر جا وقت نماز رسید، به عبارتی جا نماز بخوان که سرتاسر زمین برای تو مسجد میباشد».
واژه و کلمه مسجد، با صیغههای گوناگون 29 توشه در قرآن به شغل رفته و در بیشتر موارد، خواسته مسجد الحرام است که تحت عنوان نخستین مسجد روی زمین شناخته و برای عبادت عموم ساخته شده است:
) إِنّ أَوّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلّذی بِبَکّةَ مُتوشهَکًا وَ هُدًى لِلْعالَمینَ(؛[3]
«اول منزلای که برای عموم قرار داده شده است، منزلای است در مکه که مایه برکت و هدایت برای جهانیان است».
مهمترین نقش مسجد، مرکزیت مسجد غدیر فلاحی مشهد بخشیدن به عبادت مسلمانان می باشد. مسجد محیطی، میباشد که آدم ناپاک نباید وارد آن شود و گوشه و کنار و زمین آن بایستی از هر سیرتکامل زشتی محفوظ باشد.
مسجد علاوه بر مرکزیت برای عبادت، محلی برای نشان دادن اتحاد و هماهنگی امّت و تمسّک جمعی به «حبل الله» چهت نیل به هدف ها الهی و انسانی، مرکزی برای حکومت و آن گاه، مکانی برای آموختن و تعلّم بود.
در این نوشته، سعی بر این میباشد که ضمن شناخت بیشتر با مقام و آداب مسجد، وظایف شخص در عوض مسجد و نقش مفید آن را در معاش تبیین کنیم و گامی برای رونق بیشتر مساجد برداریم. انشاء الله
الف) منزلت مسجد
مسجد در تمدن اهل بیت(ع) مهمانمنزل خداوند در زمین، مقام نزول خیرات و برکات آسمانی، منزل تدبیر و عبادت، عشق و محبت، صفا و صمیمیت، ایثار و عفو وبخشش، تجلیگاه فردوس در زمین و تفریحگاه موحّدان هست.[4]
نبی اکرم(ص)، در اولین گام برای تشکیل حکومت اسلامی، مسجد النبی را در مدینه اساسگذاری کرد که اول مقر علمی، سیاسی، اجتماعی و حکومتی اسلام به شمار آمد و تحت عنوان راءس یادگرفتن معارف اسلامی و آدم سازی و راس حکومت و سیاستگذاری شناخته شد.
1. منزل معبود
آفریدگار متعال میفرماید:
)وَ أَنّ الْمَساجِدَ لِلّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللّهِ أَحَدًا([5]؛
«مساجد برای خداست. پس احدی را جز وی نخوانید»؛ یعنی همگی چیز در مساجد مسجد غدیر باباعلی پند مشهد برای خداست و مسجد بایستی مکان تبلیغ قیمتهای الهی باشد.
فرستاده خداوند(ص) فرمود: «در تورات درج گردیدهاست که: منزلهای اینجانب روی زمین، مساجد میباشند. آفرین به هر که خویش را در منزلاش پاکیزه نماید و آن گاه برای دیدارم به منزلام بیاید. مطلع باشید بر صاحبخانه است که میهمان را گرامی دارااست؛ آنان که در تاریکیهای شب به مساجد میروند، بشارت باد بر آنها به فروغ براق در روز قیامت».[6]
امام راستگو(ع) فرمود: «بر شما باد به رفتن به مساجد؛ چون مساجد، منزلهای خدا در روی زمین می باشند. کسی که پاکیزه وارد آنها شود، خداوند اورا از گناهانش منزه مینماید و اورا در زمره زائران خودش مینویسد. پس در مساجد بسیار نماز و دعا بخوانید.[7]
در حدیث قدسی آمده است: «مساجد منزلهای اینجانب در زمین میباشند. مساجد برای اهل عرش نورافشانی مینمایند؛ همان طور که ستارگان برای اهل زمین میدرخشند».[8]
2. منزل پرهیزکاران
نبی معبود(ص) فرمود: «المَسجِد بَیتُ کُلِّ تَقیٍ؛[9]
«مسجد، منزل هر پرهیزکار می باشد».
در حدیث دیگر فرمود:
«مساجد، منزل پرهیزکاران میباشد و کسی که مسجد منزلاش باشد، خدا آسایش، متانت و عبور از صراط را برای وی ضمانت مینماید».[10]
3. منزل مؤمن
از رسول اکرم(ص) نقل گردیدهاست که فرمود: «المَسجِدُ بَیتُ کُلِّ مُؤمِنٍ؛[11] مسجد، منزل هر مؤمن می باشد».
4. جایگاه پیامبران
فرستاده گرامی(ص) فرمود: «المَساجِدُ مَجالسُ الأنبیاءِ؛[12] مساجد، رده پیامبران است».
5. برگزیدگان جای
پیامبر معبود(ص) فرمود: «خَیرُ البِقاعِ المَسجِدُ وَ شَرُّ البِقاعِ الأسواقُ؛[13] شایسته ترین جای ها مسجد است و بدترین آنها بازار میباشد».
6. محبوبترین جای
امام علی(ع) فرمود: «هر کس بخواهد به مسجد وارد گردد، با ادب و آرامش وارد شود؛ زیرا مساجد، منزلهای پروردگار و دوستداشتنیترین زمینها نزد خداست و دوست داستنیترین شخص پیش آفریدگار، کسی هست که نخستین از همگی وارد مسجد و پس از همگی، از آن بیرون گردد».[14]
فرستاده اکرم(ص) فرمود: «نشستن در مسجد برای اینجانب خوب از نشستن در بهشت میباشد؛ چون در بهشت خشنودی خودم فراهم می گردد و در مسجد خشنودی خدا به دست میآید».[15]
و در ذکر دیگری فرمود: «أَحبُّ البِلاد اِلَی اللهِ مَساجِدُها وَ أبغَضُ البِلادِ إِلَی اللهِ اَسواقُها؛[16] محبوبترین جا پیش معبود مساجد، و مبغوضترین زمین پیش پروردگار بازارها میباشند».
7. ساختن مسجد
ازآنجا که مساجد در اسلام منزلت بسیار مهمی دارا هستند، بر ساختن و تعمیر مسجد تأکید متعددی گردیده است. پیامبر اکرم(ص) فرمود: «مَن بَنی مَسجِداً وَلَو مَفحَصَ قَطاةٍ بَنَی اللهُ لَهُ بَیتاً فی الجَنَّةِ؛[17] هر که مسجد بسازد، درصورتی که چه به اندازه خوابگاه مرغ سنگخوارهای باشد، خداوند برای وی در پردیس منزلای میسازد».
اما وقتی ساختن مسجد نفیس می باشد مسجد بابا غدیر مشهد و این همه اجر داراست که مقصود از ایجاد کرد آن، اعلای کلمه توحید و تبلیغ فرهنگ و تمدن اسلام ناب و مدرسه پیامبران و امامان معصوم(ع) باشد؛ ولی در صورتی غرض غیر الهی و شیطانی باشد، خیر فقط بها و ثوابی ندارد، بلکه تولیدکننده آن مؤاخذه شود. از این رو، خدا از اولین بانی مسجد در اسلام که مسجد قبا را ایجاد کرد، به این شکل خیال مینماید:
)لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التّقْوى مِنْ أَوّلِ یَوْمٍ أَحَقّ أَنْ تَقُومَ فیهِ فیهِ رِجالٌ یُحِبّونَ أَنْ یَتَطَهّرُوا وَ اللّهُ یُحِبّ الْمُطّهِّرینَ(؛[18]
«مسجدی که از روز شروع مطابق زهدوتقوا سازه گردیده، سزاوارتر می باشد که در آن به نماز قیام کنی؛ زیرا در این مسجد عده ای میباشند که دوست دارا هستند تمیز و پاک شوند و خداوند پاکیزگان را دوست داراست».
البته پروردگار به افرادی که با هدف های دیگر مسجد ساختند، خیر تنها ثوابی نمیدهد، بلکه با آن ها به شدّت برخورد مینماید و آنانرا منافق به شمار میاورد:
)وَ الّذینَ اتّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرارًا وَ کُفْرًا وَ تَفْریقًا بَیْنَ الْمُؤْمِنینَ وَ إِرْصادًا لِمَنْ حارَبَ اللّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَیَحْلِفُنّ إِنْ أَرَدْنا إِلاّ الْحُسْنى وَ اللّهُ یَشْهَدُ إِنّهُمْ لَکاذِبُونَ( [19]؛
«منافقان افرادیاند که مسجدی ساختند به خواسته ضرر رساندن به رسول و مؤمنان و تقویت شرک و ایجاد کرد تفرقه دربین مؤمنان و کمینگاه برای عده ای که باایمان و پیامبرش جنگ کرده بودند، و آنان قسم خیال و خاطر مینمایند که نظری جز خیر نداشتهایم امّا خداوند سند میدهد که لاف میگویند».
بعد از آن پروردگار اضافه مینماید:
) لا تَقُمْ فیهِ أبداً(؛
«هیچ گاه در آن مسجد نماز اقامه مکن یا این که هرگز در آن مسجد نایست».
از این آیه ها بر می آید که «مسجدسازی» باید بر پایه ی تقوای الهی نهادگذاری شود و هدف این باشد که آفریدگار در آنجا عبادت و تبارک داشته شود و محل اجتماع اشخاصی باشد که عشق دارا هستند به سوی آفریدگار جنبش نمایند و خویش را پاک و پاکیزه سازند و خودسازی نمایند و هدف ها الهی را در آنجا به ایفا درآورند. و مسجد بایستی مرکزی برای اجتماع و اتحاد مسلمانان باشد و عایدی اسلام و مسلمین در آن مورد دقت قرار گیرد، خیر اینکه محلّ باندبازی و تفرقه و ضرروزیان رساندن به مسلمانان و موجب بدبینی به معبود باشد و در آن شرک و الحاد و شرک تقویت گردد.
در آیه دیگر، قرآن صریحاً می فرماید:
)ما کانَ لِلْمُشْرِکینَ أَنْ یَعْمُرُوا مَساجِدَ اللّهِ پادشاهِدینَ عَلى أَنْفُسِهِمْ بِالْکُفْرِ نشانی مسجد غدیر باباعلی راهنمایی مشهد أُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمتاعُهُمْ وَ فِی النّارِ هُمْ خالِدُونَ([20]؛
«مشرکان را نرسد که مساجد خداوند را آباد نمایند، با آنکه خویش شاهد شرک خویشتناند؛ چه اینکه اعمال آن ها بیاجز و فسخ است و خویش در دوزخ وجهنم جاوداناند».
آنگاه میفرماید: )إِنّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ اْلآخِرِ وَ أَقامَ الصّلاةَ وَ آتَى الزّکاةَ وَ لَمْ یَخْشَ إِلاّ اللّهَ فَعَسى أُولئِکَ أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَآئینَ[21](؛
«مسجدهای خداوند را فقط کسی آباد مینماید که به پروردگار و روز جزا ایمان دارد، نماز به پا نماید، زکات دهد و جز از معبود نترسد. باشد که آنها از هدایت یافتگان باشند».
گروهی از مفسران معتقدند که منظور، عمران ظاهری وجود ندارد بلکه این کلمه و واژه بر عمران معنوی نیز دلالت دارد که به عبارتی آباد نگاهداشتن مساجد و حضور در آن ها برای ادای نماز و شغل های سودمند است؛ چنان که میبدی در تفسیرش گفته میباشد: «عمارت مسجد، وارد شدن و نشستن در آن میباشد و به قولی، بالا بردن بنای مسجد و پسندیده کردن آن و به قولی عمارت مسجد، عبادت کردن، نماز خواندن و طواف در آن است».[22] آیت الله مکارم شیرازی نیز می فرماید: «آیه مضمون وسیعی دارااست و کلیه کارها را شامل میشود».[23] زمخشری نیز بعداز نقل هر دو حیث از فرستاده اکرم(ص) نقل مینماید که آفریدگار فرمود: «إِنَّ بُیوتی فی ألارضِ المَساجِدَ، وَ أنَّ زُوّاری فیها عُمّارُها؛[24] مساجد، منزلهای اینجانب در زمین میباشند و بین آبادکنندگان مساجد، همانا ملاقات کنندگان اینجانب قرار دارند».
8. آبادی معنوی مساجد
روزی پیامبر خداوند(ص) خطاب مسجد بابا قدرت مشهد به ابوذر فرمود: «در تعمیر و آبادانی مساجد تلاش کن که اجر آن از حوزه پروردگار، پردیس هست».
ابوذر پرسید: مساجد را چهگونه آباد کنیم؟
نبی(ص) فرمود: «در مساجد با صدای بلند صحبت نگویید، سخن فسخ و سخن خطا نزنید و دادوستد و دادوستد نکنید. ای اباذر! تا در مسجد هستی، تلاش کن یاوه و بیهوده نگویی و در شرایطی که این چندین فرمان را رعایت نکردی، روز قیامت جز خویشتن را سرزنش و ملامت نکن».[25]
امام راستگو(ع) از نبی اکرم(ص) نقل مینماید که فرمود: «زیرا خدا والا و گران قدر ببیند که اهل یک آبادی (شهر یا این که روستا) در نافرمانی وی زیادهروی کردهاند، البته میان آنها سه بدن مسلمان (حقیقی و واقعی) میباشد، خطاب فرماید: «ای گناهکاران و اشخاصی که از دستورهای اینجانب راز برتافتهاید! چنانچه در بین شما مؤمنانی نبودند که با یکدیگر کریم و مهرباناند و با نمازگزاردنشان، زمین و مساجد من را آباد میگردانند، و در سحرگاهان استغفار مینمایند، عذابم را بر شما فرود میآوردم».
مرحوم نوری در تحت حدیث سابق الذکر مینویسد: «حدیث در این مضمون رزرو مسجد غدیر باباعلی راهنمایی مشهد صراحت دارد که خواسته از عمران مساجد، دایر نگاهداشتن آن ها بوسیله نماز، دعا، خاطر معبود، خواندن قرآن و جز اینهاست، خیر تعمیر و ترمیم سقف و دیوار آن».[26]
یک نکته
گاهی انسان نمیتواند در مسجد حضور یابد و به دلایلی می بایست فریضه نماز را در منزل بجا آورد. از این رو، در اسلام سفارش شده است که اتاقی را برای نماز و سر و نیاز تخصیص دهد؛ همانگونه که امروزه نمازخانههایی را در اداره ها، هواپیماها و .... تخصیص دادهاند. امام درستگو(ع) در طومارای به فردی به اسم مسمع نوشت: «دوست دارم که یکی از اتاقهای منزلت را مسجد قرار دهی».[27] آن حضرت در حدیث دیگری فرمود: «علی(ع) در خانه خویش اتاقی را که خیر خرد بود و خیر گران قدر، منحصر نمازش قرار داده بود».[28]
اما پرنور است کهاین فرمان نباید موجب خواهد شد که بشر حضور کمتری در مساجد پیدا نماید. از اینرو، بر حضور در مساجد همگانی، به خصوص مساجدی که خصوصیت خاص دارند، بسیار تأکید و اجرهای متعددی برای نماز خواندن در در آنها بیان شده میباشد.
9. آثار رفتن به مسجد
امام صادق(ع) فرمود: «اینجانب مَشی إلی المَسجِدِ، لَم یَضَع رِجلَهُ عَلی رَطبٍ وَلا یابِسٍ إلاّ سَبّحَت لَهُ الارضُ إلی الأرضینَ السابِعةَ؛[29] هر کس به طرف مسجد گام بردارد، پایش را بر خیس و کم آبی نمیگذارد، جز آنکه زمین تا طبقه هفتمش برای وی تسبیح میگوید».
فرستاده اکرم(ص) فرمود: «بشارت باد بر افرادی که در ظلمت شب به طرف مساجد میروند به نوری که در روز قیامت برای آنان پیدا می شود».[30]
در ذکر دیگری فرمود: «هر که برای کمپانی در نماز جماعت به مسجدی رود، برای هر قدمی که بر میدارد، هفتاد هزار حسنه برایش نوشته خواهد شد و به به عبارتی اندازه درجاتش بالا رود و در صورتیکه در آن موقتی بمیرد، معبود هفتاد هزار فرشته بگمارد که در قبرش به دیدار وی فرایند و انیس تنهایی وی باشند و تاهنگامیکه برانگیخته گردد، برایش آمرزش بخواهند».[31]
10. حضور در مسجد
رسول اکرم(ص) به ابوذر فرمود: «ای اباذر! مادامی که تو در مسجد هستی، خدا در مقابل هر نفسی که می کشی، یک رتبه در پردیس به تو عطا مینماید و ملائکه بر تو سلام میفرستند و برای تو برای هر نفس در مسجد، ده حسنه مینویسند و ده گناه از تو تمیز مینمایند».[32]
و در حدیث دیگری فرمود: در مسجد به انتظار نماز نشستن، عبادت است، مگر آنکه حدثی از وی راز زند ». پهنا شد: ای نبی معبود! حدث چیست؟ فرمود: «غایب بودن کردن».[33]
11. اجر نماز در مسجد
رسول اکرم(ص) فرمود: «نماز در مسجد اینجانب (مسجد النبی(ص)) پیش معبود، مساوی ده هزار نماز در مساجد دیگر میباشد، مگر در مسجد الحرام که نماز در آن، مساوی صد هزار رکعت می باشد».[34]
امیرمؤمنان(ع) فرمود: «اجر نماز در بیتالمقدس، معادل هزار رکعت نماز میباشد و نماز در مسجد اعظم (جامع)، موازی صد نماز می باشد و نماز در مسجد محله و خویشان ،اجر 25 رکعت نماز را دارااست و در مسجد بازار، دوازده موازی نماز میباشد و نماز در منزل، به اندازه یک نماز اجر دارد».[35]
حضرت امام خمینی(ره) میفرماید:
«در شرع مقدس اسلام بسیار سفارش گردیدهاست که نماز را در مسجد بخوانند و بهتر از تمامی مسجدها، مسجد الحرام می باشد و بعد از آن مسجد پیامبر اسلام(ص)، آن گاه مسجد کوفه، آن گاه مسجد بیت المقدس، آن گاه مسجد جامع هر شهر و آن گاه مسجد محله و بعداز مسجد محله، مسجد بازار هست».
و سپس می فرماید: «زیاد رفتن به مسجد و رفتن به مسجدی که نمازگزار شماره تلفن مسجد غدیر باباعلی راهنمایی مشهد ندارد، مستحب است و همسایه مسجد درصورتیکه عذری نداشته باشد، مکروه هست در غیر مسجد نماز بخواند».[36]
12. بیتوجهی به مسجد
در حدیثی از نبی اکرم(ص) آمده هست که فرمود: «لا صَلاةَ لِجارِ المَسجِد إلاّ فی المَسجدِ؛[37] نمازی برای اهالی مسجد وجود ندارد، مگر در مسجد».
در حدیث دیگر فرمود: «هر که در مسجد ندای نماز را بشنود و بدون انگیزه از آن بیرون شود، منافق است، مگر اینکه قصد بازگشت داشته باشد».[38]
امام امت(ره) فرموده است: «مستحب میباشد بشر با هر که در مسجد حاضر نمیشود، طعام نخورد و در امور با وی مشورت کردن نکند و اهالی وی نشود و از وی زن نگیرد و به وی زن ندهد».[39]
و از امام درستگو(ع) اورده شده که فرمود: «مساجد از همسایگانش که آن را زیارت نکردند، نزد معبود گلایه کردند. آفریدگار به آنها وحی کرد: به عزت و جلالم عهد و پیمان که نمازشان را نپذیرم و عدل و داد آنها را در بین عموم آشکار نسازم و عفو اینجانب به آنها نرسد و در بهشتم در مجاورت خود قرارشان ندهم».[40]